Hals of geen Hals?
Datum
31 maart 2017 - 6 november 2017
Locatie
Frans Hals Museum
Schuttersstukken
De vijf wereldberoemde Schuttersstukken van Frans Hals zijn tussen 31 maart en 6 november 2017 in het Frans Hals Museum onderzocht met een macroröntgenfluorescentie-scanner (MA-XRF). Dit onderzoek op zaal maakt deel uit van het researchproject Frans Hals/niet-Frans Hals, gefinancierd door NWO. Het Frans Hals Museum accentueert met dit onderzoek ‘voor de schermen’ zijn rol als katalysator in het onderzoek naar het oeuvre van de Haarlemse meester.
Onderzoeksproject
Frans Hals geldt als een van de drie grootste schilders uit de Nederlandse 17de eeuw, samen met Rembrandt en Vermeer. Naar de precieze omvang van het oeuvre van Frans Hals is nog maar weinig diepgaand onderzoek gedaan. Ook is er weinig technisch-materieel onderzoek verricht naar Hals in vergelijking met Rembrandt en Vermeer. Het Frans Hals Museum is, onder leiding van Anna Tummers, toenmalige conservator oude kunst van het museum, daarom het onderzoeksproject Frans Hals/niet-Frans Hals gestart, gefinancierd door NWO. Het doel is inzicht te krijgen in de criteria die kenners gebruikten en gebruiken bij het bepalen of een schilderij een échte Frans Hals is of niet. In samenwerking met het Rijksmuseum (Amsterdam), de TU Delft, de Universiteit van Amsterdam, De Gemäldegalerie (Berlijn) en het Metropolitan Museum of Art (New York) wordt bovendien nieuw onderzoek verricht om te testen of deze criteria aan vervanging of uitbreiding toe zijn. Eerder werd in de Eregalerij van het Rijksmuseum al De Magere Compagnie van Frans Hals en Pieter Codde gescand, en in Berlijn Hals’ beroemde schilderij van Malle Babbe.
Kenniscentrum
De nieuwe inzichten die uit het onderzoek voortkomen, leveren de bouwstenen voor een grote tentoonstelling in 2020, waarin het publiek inzicht krijgt in hoe de hand van de meester wordt herkend. Hierin zullen enkele van Hals’ bekendste meesterwerken te zien zijn naast een aantal controversiële stukken en vervalsingen. De thematiek is, door de recente ophef omtrent een ‘omstreden’ werk van Frans Hals geveild door Sotheby’s, levendig en relevant geworden voor een breed publiek. Daarnaast is een van de speerpunten van het Frans Hals Museum om diepteonderzoek te doen naar het oeuvre van ‘founding father’ Frans Hals. Met de restauratie van Hals’ Regenten- en Regentessenstukken die begin 2018 is afgerond en het onderzoeksproject Frans Hals/niet-Frans Hals zet het museum als kenniscentrum op dat vlak grote stappen.
Het scannen
Het scannen is bijzonder tijdrovend en duurt per schilderij tussen de 12 en 24 dagen én nachten. In de Schutterszaal van het Frans Hals Museum konden bezoekers het scannen bekijken. Waar een röntgenfoto alleen een contrast tussen lichte en zware elementen laat zien, analyseert de MA-XRF de verschillende chemische elementen die in de verf aanwezig zijn. Daaruit kunnen de gebruikte pigmenten worden afgelezen. Dit geeft meer specifieke informatie over de stappen in het maakproces van het schilderij. De vergelijking tussen Hals’ Schuttersstukken in Haarlem en de Magere Compagnie in het Rijksmuseum (een stuk dat vanwege een conflict door een andere schilder is voltooid) belooft spannend te worden. Bij het scannen is een heel lage dosis straling gebruikt, die niet schadelijk is voor bezoekers of de schilderijen. Bekijk hieronder een korte film over hoe het scannen van de schuttersstukken in zijn werk ging.