donderdag 18 september 2025
Van 19 september 2025 tot en met 1 maart 2026 presenteert het Frans Hals Museum in de locatie aan het Groot Heiligland de tentoonstelling Coba Ritsema. Oog voor kleur. Hierin staat de succesvolle Haarlemse kunstenaar Coba Ritsema (1876-1961) centraal. In aanloop naar de tentoonstelling is uitgebreid onderzoek gedaan, waarbij verrassende inzichten over Ritsema’s oeuvre, succes en relatie tot collega-schilder George Hendrik Breitner naar boven kwamen. De vondsten getuigen van de achtergestelde positie van vrouwelijke kunstenaars tot ver in de 20ste eeuw, en laten tegelijkertijd zien hoe vrouwen als Ritsema met toewijding streefden naar succesvol en onafhankelijk kunstenaarschap.
Vanaf het begin succesvol
Ritsema maakte rond 1900 in binnen- en buitenland furore met portretten en stillevens. Uit het uitgebreide onderzoek dat Maaike Rikhof, conservator moderne kunst bij het Frans Hals Museum, ter voorbereiding op de tentoonstelling deed, bleek dat succes al vanaf het prille begin van haar carrière zichtbaar. Op haar 23ste won Ritsema bij haar eerste tentoonstelling bij kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae in Amsterdam meteen de Willink van Collenprijs, een belangrijke stimuleringsprijs voor jonge kunstenaars. In de jaren daarna exposeerde ze veel in het buitenland, waaronder op de Wereldtentoonstellingen in Brussel en Parijs en op de Biënnale van Venetië. Daarmee viel ze regelmatig in de prijzen. In de pers werd ze vaak besproken als een van Nederlands belangrijkste vrouwelijke kunstenaars van het begin van de 20ste eeuw. Ook werd ze in 1935 door koningin Wilhelmina benoemd tot Ridder in de Orde van Oranje-Nassau.
Geen leerling van Breitner
Naar aanleiding van haar onderzoek concludeerde Rikhof ook dat Ritsema, anders dan vaak wordt beweerd, geen leerling was van George Hendrik Breitner. Ritsema stelde zelf in een interview dat ze nooit les van de beroemde kunstschilder heeft gehad. Wel heeft Breitner Ritsema’s atelier meerdere keren bezocht en haar van adviezen voorzien, maar voor lessen van hem vond hij haar te goed. Waarschijnlijk zag Ritsema rond 1900 meerdere exposities van Breitners werk in Amsterdam en was zijn serie Meisjes in kimono een inspiratiebron voor haar schilderijen van jonge vrouwen die op de rug te zien zijn of liggen op een divan.
Misvattingen over vrouwelijke kunstenaars
Deze ontdekkingen over Ritsema’s reputatie laten zien hoe tot ver in de 20ste eeuw naar vrouwelijke kunstenaars werd gekeken, aldus Rikhof: "Ondanks haar succes is Ritsemana haar dood bij het grote publiek uit het zicht geraakt. Dat komt vooral doordat haar onderwerpen en stijl lange tijd als ‘typisch vrouwelijk’ en daardoor als minderwaardig werden gezien. Daardoor was tot nu toe bijzonder weinig bekend over haar werk en de verschillende sterke netwerken waarin ze zich, vaak met andere vrouwen, bevond. Dat men er lang vanuit ging dat ze een leerling van Breitner zou zijn geweest, laat goed zien welke misvattingen bestaan over hoe zelfstandig vrouwen ook een eeuw geleden al als kunstenaars konden opereren."
Oeuvre in kaart
Rikhof bracht in voorbereiding op de tentoonstelling en de bijbehorende publicatie voor het eerst Ritsema’s vrijwel gehele oeuvre in kaart. Aan de hand van krantenartikelen en tentoonstellingsrecensies kon ze bijna alle kunstwerken die in de tentoonstelling te zien zijn opnieuw dateren. Daarnaast identificeerde Rikhof meerdere jonge vrouwen die op de schilderijen zijn afgebeeld en die geregeld voor haar poseerden, onder wie haar Amsterdamse buurmeisje Leentje van Bueren, haar jeugdvriendin Marie van den Arend en Elisabeth Berthold, die te zien is op Meisje in het wit (ca. 1925).
Voor het eerst te zien
De tentoonstelling Coba Ritsema. Oog voor kleur toont topstukken uit verschillende particuliere en museale collecties, waaronder het Kunstmuseum Den Haag, Singer Laren, het Rijksmuseum, het Centraal Museum en Stedelijk Museum Amsterdam. Veel van deze werken worden voor het eerst, of voor het eerst in lange tijd, aan museumpubliek getoond.
Over Coba Ritsema
Coba Ritsema (1876-1961) is vooral bekend van haar portretten en stillevens – genres die in haar tijd voor vrouwen, die vooral binnenshuis moesten blijven, bij uitstek als geschikt werden gezien. Ze verwierf bekendheid met verstilde voorstellingen van meisjes die je op de rug ziet. Ook haar stillevens schilderde ze met opvallend vrije penseelstreken, die schetsmatig leken, maar in feite zorgvuldig waren uitgedacht. Ze werd geroemd om haar gebalanceerde composities en harmonieuze kleurgebruik, waarbij de verschillende tinten groen en blauw het meest in het oog springen.
Praktische informatie
De tentoonstelling Coba Ritsema. Oog voor kleur is van 19 september 2025 tot en met 1 maart 2026 te zien in het Frans Hals Museum op de locatie aan het Groot Heiligland. Ter gelegenheid van de tentoonstelling verschijnt een publicatie bij uitgeverij Waanders, die een diepgaand portret biedt van Ritsema’s leven en kunstenaarspraktijk en haar positie binnen de kunstwereld rond 1900. De publicatie bundelt het onderzoek dat aan de tentoonstelling voorafging en is het eerste boek van formaat waarin Ritsema als individu centraal staat.
