Frans Hals Museum verwerft uniek schilderij van Maarten van Heemskerck uit particulier bezit

Het Frans Hals Museum heeft een van de meest uitzonderlijke werken uit het oeuvre van Maarten van Heemskerck (1498-1574) weten toe te voegen aan zijn collectie. Het paneel is opgenomen in de vaste collectiepresentatie van het Haarlemse museum, waar het samen met andere genrestukken laat zien hoe het dagelijks leven als onderwerp in de Hollandse kunst tot bloei kwam.

Vroeg genrestuk

Het schilderij van Maarten van Heemskerck uit circa 1526/1527 is een bijzonder vroeg stuk van de meester. Het was van september 2024 tot januari 2025 te zien in de eerste overzichtstentoonstelling van zijn werk, die gelijktijdig plaatsvond in het Frans Hals Museum, Teylers Museum en Stedelijk Museum Alkmaar. Daar trok het de aandacht van experts vanwege de unieke voorstelling: het paneel toont gewone mensen in hun dagelijkse bezigheden. Daarnaast is de tijd waarin het schilderij werd gemaakt bijzonder: dit soort voorstellingen – genrestukken genoemd – werden pas in de 17de eeuw populair in de Hollandse kunst, ook in Haarlem. Ook van Heemskerck is geen enkele andere genrevoorstelling bekend. Hij staat vooral bekend om zijn portretten en historiestukken, die meestal een bijbels onderwerp laten zien.

Lidewij de Koekkoek, directeur van het Frans Hals Museum, is trots dat het schilderij van Heemskerck een plek in de collectie heeft gekregen. ‘Je ziet zijn talent en trefzekere hand, die duidelijk maakt op wat een hoog niveau de schilderkunst in het 16de-eeuwse Haarlem was. De mensen die zijn afgebeeld zijn heel herkenbaar: je zou ze zomaar op straat kunnen tegenkomen.’

Raadselachtige voorstelling

Waar kijken we precies naar? Dat is ook voor deskundigen niet helemaal duidelijk. We zien een jongeman, een oudere en een jongere vrouw tegen een neutrale achtergrond, die weinig weggeeft over de context van de voorstelling. Hun lichaamstaal verschilt sterk: de jongeman lacht zijn tanden bloot, terwijl de oudere vrouw met haar gevouwen handen juist waardig oogt. Ook het gebaar van de jonge vrouw, die haar hand lijkt uit te steken naar de oudere vrouw naast haar, roept vragen op: wat bedoelt ze precies?

Vanwege deze onduidelijkheden denken sommige kunsthistorici dat het werk eerst groter was: aan de rechterkant stond misschien een extra figuur. Helaas is niet goed te bepalen of het paneel aan die kant is verkleind. Bovendien is het typerend voor Heemskerck om armen en handen wat abrupt af te snijden.

Vanaf nu te zien

Het schilderij is vanaf nu te zien in het Frans Hals Museum. Het heeft een plek vlak bij de andere werken van Heemskerck die het museum in bezit heeft, waaronder het recent gerestaureerde De heilige Lucas schildert de Madonna (1532), de Eccehomo-triptiek (1559-1560) en de zijluiken van het Drapeniersaltaarstuk (1547). In het museum hangen ook genrestukken van latere Haarlemse kunstenaars, onder wie Adriaen van Ostade en Jan Miense Molenaer. Dankzij het pas verworven vroege werk van Heemskerck kan het Frans Hals Museum nu laten zien hoe het dagelijks leven als onderwerp in de Hollandse kunst werd ontdekt in Haarlem en daar vervolgens tot grote bloei kwam.

Met steun van

De genrevoorstelling van Maarten van Heemskerck kon worden aangekocht dankzij steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Fonds voor Klassieke Beeldende Kunst, haar Theodora Fonds en een extra bijdrage van het Cultuurfonds), het Mondriaan Fonds, de Vereniging van Vrienden van het Frans Hals Museum en het Fonds De Man.