Eerste solotentoonstelling van Coba Ritsema

Van 19 september 2025 tot en met 4 januari 2026 brengt het Frans Hals Museum in de locatie aan het Groot Heiligland de Haarlemse kunstenaar Coba Ritsema (1876-1961) voor het voetlicht. In een tijd waarin gemiddeld maar één op de vijf kunstenaars vrouw was, had Ritsema met haar schilderijen en pasteltekeningen groot succes in binnen- en buitenland, laat de tentoonstelling Coba Ritsema. Oog voor kleur zien.

Succes met portretten en stilleven
Ritsema maakte rond 1900 furore met portretten en stillevens – genres die in haar tijd voor vrouwen, die vooral binnenshuis moesten blijven, bij uitstek als geschikt werden gezien. Ze verwierf bekendheid met verstilde voorstellingen van meisjes die je op de rug ziet. Daarmee ontving ze lovende kunstkritieken en won ze belangrijke prijzen in binnen- en buitenland, zoals een belangrijke stimuleringsprijs bij kunstenaarsvereniging Arti et Amicitiae in Amsterdam in 1900 en een medaille op de Wereldtentoonstelling in Brussel in 1910. Ook haar stillevens schilderde ze met opvallend vrije penseelstreken, die schetsmatig leken, maar in feite zorgvuldig waren uitgedacht. Ze werd geroemd om haar gebalanceerde composities en harmonieuze kleurgebruik, waarbij de verschillende tinten groen en blauw het meest in het oog springen.

150- en 75-jarig jubileum
In 2026 is het exact 150 jaar geleden dat Ritsema in Haarlem werd geboren en precies 75 jaar geleden dat het Frans Hals Museum ter ere van haar 75ste verjaardag een jubileumtentoonstelling organiseerde. Coba Ritsema. Oog voor kleur nodigt bezoekers nu uit Ritsema’s werk opnieuw te ontdekken. In de tentoonstelling is een selectie van haar beste werk te zien, aangevuld met achtergrondinformatie over haar leven en de artistieke milieus waarin ze verkeerde. Haar succesvolle carrière komt aan bod, net als de vraag waarom ze uit de belangstelling is geraakt.

Tijdgenoten
In de tentoonstelling worden in totaal 35 kunstwerken getoond, zowel van Ritsema als van tijdgenoten, onder wie George Hendrik Breitner (1857-1923), Lizzy Ansingh (1875-1959) en Kees Verwey (1900-1995). Een groot deel van de werken van Ritsema was nooit eerder voor het publiek te zien. Naast schilderijen en tekeningen uit de collectie van het Frans Hals Museum zijn er kunstwerken te zien uit de collecties van onder andere het Centraal Museum, Stedelijk Museum Amsterdam, Teylers Museum, Kunstmuseum Den Haag, Singer Laren, het Rijksmuseum, Museum De Lakenhal, Museum de Fundatie, Museum Arnhem, de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed en verschillende particuliere verzamelingen. Daarnaast biedt historisch beeldmateriaal, waaronder foto’s van haar atelier, een inkijkje in de positie van vrouwelijke kunstenaars in Nederland aan het begin van de 20ste eeuw.

Relatie met het Frans Hals Museum
Ritsema had een nauwe band met het Frans Hals Museum. In de 61 jaar die ze in Haarlem woonde, bezocht ze het museum regelmatig. Net zoals voor veel van haar tijdgenoten waren de schilderijen van Frans Hals voor Ritsema een rijke bron van inspiratie – niet voor niets noemde ze Hals op een ansichtkaart “Haarlems geniaalste vent”. Vooral op haar portretten is de verwantschap duidelijk te zien: waar de kleding en achtergrond losjes zijn geschilderd, zijn de gezichten juist gedetailleerd. Ook maken gedrapeerde stoffen, net als bij Hals, vaak onderdeel uit van de compositie. In Ritsema’s eigen tijd werden deze parallellen tussen beide schilders ook al door critici herkend. Zo schreef Iohan Quirijn van Regteren Altena in 1946: “In een drang naar het soberste zeggen, werd zij soms abrupt als Frans Hals.”

Onterecht vergeten
“Het is hoog tijd om het werk van Ritsema weer onder de aandacht te brengen,” aldus Maaike Rikhof, conservator moderne kunst van het Frans Hals Museum, die eerder de tentoonstellingen De Nieuwe Vrouw (Singer Laren, 2022-2023) en The Art of Drag (Frans Hals Museum, 2024) samenstelde. “Ze noemde zichzelf weliswaar geen feminist, maar voer wel haar eigen koers, en maakte op die manier de weg vrij voor vele vrouwelijke kunstenaars na haar. Ze brak niet met de heersende conventies, maar zette die naar haar eigen hand. Binnen de vastomlijnde kaders van wat voor vrouwen in haar tijd in Nederland mogelijk was, blonk ze uit en behaalde ze het hoogst haalbare. Omdat ze in haar werk altijd trouw bleef aan de zichtbare werkelijkheid, werd ze na haar dood als een vrij traditionele schilder gezien, terwijl ze juist liet zien hoe je modern kunt zijn zonder abstracte kunst te maken.”