Frans Hals Museum verwerft unieke 17de-eeuwse zilveren beker

Frans Hals Museum verwerft unieke 17de-eeuwse zilveren beker

Het Frans Hals Museum heeft een unieke nieuwe aanwinst: een 17de-eeuwse zilveren beker van de Haarlemse zilversmid Albert van Alckemade. De beker valt op door de vorm. Maar wat de 17de-eeuwse beker vooral bijzonder maakt, is de inscriptie op de bovenrand. Daardoor weten we dat hij voor of ter nagedachtenis aan een specifieke Haarlemmer is gemaakt – een Haarlemmer die ook nog eens een band heeft met het gebouw waarin het Frans Hals Museum is gevestigd.

Opvallend is de vorm van de kom, de ‘cuppa’: die heeft een bobbelige wand en lijkt daardoor op een ananas of druiventros. Daarom wordt dit type voorwerp in het Nederlands een ‘ananasbeker’ en in het Duits een ‘Traubenpokal’ (druivenbokaal) genoemd. Er zijn slechts vijf ananasbekers in Nederlandse openbare collecties: vier in het Amsterdam Museum (waarvan er drie van Duitse makelij zijn) en één in Museum Boijmans Van Beuningen. Die laatste vertoont sterke overeenkomsten met de ananasbeker die het Frans Hals Museum heeft aangekocht en is in dezelfde tijd gemaakt. “Door de inscriptie op de bovenrand weten we dat de beker voor of ter nagedachtenis aan een Haarlemmer is gemaakt – een Haarlemmer die ook nog eens een band heeft met het gebouw waarin het Frans Hals Museum is gevestigd. Deze unieke aanwinst is belangrijk voor onze zilvercollectie, wij zijn erg blij met deze aankoop en zijn Vereniging Rembrandt en haar leden erg dankbaar.” Lidewij de Koekkoek, directeur Frans Hals Museum

Ananasbekers zullen bedoeld zijn geweest voor privégebruik, maar er komen vrijwel nooit namen op voor – soms alleen letters. Daarom is het moeilijk om ze aan oorspronkelijke eigenaren te verbinden. De beker van het Frans Hals Museum is een gelukkige uitzondering op de regel, want daarop staat een naam voluit gegraveerd, met een jaartal: MAETHEVS VAN HAMME 1619. Uit archiefdocumenten blijkt dat deze Matheus van Hamme in 1572 geboren werd in het Vlaamse Halewijn en getrouwd is geweest met Martijntgen Plumoens. Hij moet kort voor 17 juli 1619 overleden zijn, want in een notariële akte van die datum wordt Martijntgen zijn weduwe genoemd. Mogelijk heeft zij de ananasbeker laten maken ter nagedachtenis aan haar man. Matheus komt ook voor in een register van prijswinnaars in een loterij die in 1607 te Haarlem werd gehouden. Het betrof een loterij ten bate van de bouw van het Oudemannenhuis – de plek waar het Frans Hals Museum sinds 1913 gevestigd is.

In de 17de eeuw was Haarlem een bekend productiecentrum voor zilver, beroemder nog dan Amsterdam. Van het kerkelijke zilver is relatief veel bewaard gebleven, omdat deze voorwerpen eeuwenlang gebruikt werden tijdens de eredienst. Zilveren voorwerpen van de gilden en van particulieren zijn vaak in de loop der tijd verloren gegaan, omgesmolten toen de smaak veranderde. Deze ontwikkelingen zijn terug te zien in de collectie Haarlems 17de-eeuws zilver van het Frans Hals Museum: het merendeel daarvan is kerkelijk zilver, een klein deel gildezilver en een nog kleiner deel zilver van particulieren. De ananasbeker vormt daarom een welkome aanvulling op de verzameling.

De ananasbeker is niet alleen met Haarlem verbonden dankzij de inscriptie erop, maar ook vanwege de maker ervan. Deze Albert van Alckemade (ca. 1580-na 1626) was tussen 1615 en 1625 als zilversmid werkzaam in Haarlem, net als zijn vader Jacob van Alckemade (ca. 1556-1624) voor hem. Van Jacob bezit het Frans Hals Museum twee voorwerpen, waaronder een pronkbeker van het Sint-Maartensgilde uit 1605. Een topstuk in de collectie, met figuren naar ontwerp van Hendrick de Keyser en voorstellingen naar ontwerp van Hendrick Goltzius.

Dankzij deze aankoop zijn nu beide Van Alckemades met een hoogwaardige beker vertegenwoordigd in de stad waar ze werkten. De twee voorwerpen zijn op dit moment te zien in een bescheiden zilverpresentatie in het museum, maar zullen over enkele jaren schitteren in de nieuwe, omvangrijker collectieopstelling van het Haarlemse zilver die het museum voorbereidt.

Albert van Alckemade, Ananasbeker, 1620 (of 1617), Frans Hals Museum Haarlem aangekocht in 2024 met steun van de Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Warning-Meijaard Fonds en haar Themafonds Zilver) en Fonds erven J.G. Boegschoten